Haritacılık Nedir? Terimleri ve Katkıda Bulunan Bilim İnsanları

Haritacılık, yeryüzünü haritalar, grafikler ve diğer görsel araçlar kullanarak tanımlama, ölçme ve kaydetme bilimidir. Haritacılık, coğrafi bilgi sistemleri (GIS) ve küresel konumlama sistemleri (GPS) gibi teknolojik gelişmeler sayesinde son yıllarda büyük bir gelişme göstermiştir.

Haritacılık, hem bilimsel hem de uygulamalı bir disiplindir. Yeryüzünün fiziksel özelliklerini, su kaynaklarını, bitki örtüsünü, toprak özelliklerini, nüfus yoğunluğunu ve sosyoekonomik verileri gibi birçok farklı özelliğini inceleyebilir. Bu veriler, planlama, tarım, çevre yönetimi, doğal kaynakların korunması, şehir planlaması ve savunma gibi birçok alanda kullanılabilir.

Haritacılık, uzaydan elde edilen verileri de kullanarak dünya genelindeki yeryüzü özelliklerini inceleyebilir. Bu veriler, hava durumu tahminleri, tarım ürünlerinin verimliliğinin artırılması, doğal afetlerin önlenmesi ve su kaynaklarının yönetimi gibi birçok alanda kullanılabilir.

Haritacılık, geniş bir yelpazede farklı uzmanlık alanlarına sahip mesleklerle ilişkilidir. Bunlar arasında, jeodezi mühendisleri, coğrafi bilgi sistemleri uzmanları, kartograflar, çevre bilimcileri, planlama uzmanları ve coğrafyacılar yer almaktadır.

Sonuç olarak, haritacılık dünya genelindeki yeryüzü özelliklerini inceleyen, planlama ve uygulama için veriler sağlayan, önemli bir disiplindir.

Haritacılığa Katkıda Bulunan Bilim İnsanları

Eratosthenes (MÖ 276-194): İlk kez dünya yüzeyini bir çember olarak kabul eden ve çapını hesaplayan Yunan matematikçi ve coğrafyacıdır. Ayrıca, yeryüzünün bir haritasını da hazırlamıştır.

Ptolemy (MS 100-170): Coğrafya bilimine önemli katkıları olan Antik Yunan matematikçi ve coğrafyacıdır. Batlamyus’un Kılavuzu adlı eseri, yıllar boyunca dünya haritalarının ve coğrafi bilginin temeli olarak kullanılmıştır.

Gerardus Mercator (1512-1594): Dünya haritasını ilk kez bir silindir üzerine projekte eden ve Mercator Projeksiyonu olarak bilinen bu projeksiyon yöntemini geliştiren Flaman kartograf ve matematikçidir. Bu projeksiyon yöntemi, denizcilik açısından büyük bir öneme sahiptir.

Abraham Ortelius (1527-1598): Modern coğrafya biliminin öncülerinden biri olan bu Flaman kartograf, Theatrum Orbis Terrarum adlı eseriyle dünya haritasında büyük bir yenilik yarattı. Bu eser, dünya haritasını ayrı ayrı bölümlere ayırarak, bölgesel haritaların birleşiminden oluşan bir atlas olarak tasarlandı.

Alexander von Humboldt (1769-1859): Alman doğa bilimci ve coğrafyacı olan von Humboldt, Güney Amerika gezisi sırasında birçok coğrafi gözlem yapmıştır. Bu gözlemler, daha sonraki coğrafyacıların çalışmalarını etkilemiştir.

Charles Darwin (1809-1882): Charles Darwin, HMS Beagle gemisiyle yaptığı seyahat sırasında coğrafi gözlemlerde bulundu ve bu gözlemler, evrim teorisinin geliştirilmesinde önemli bir rol oynadı.

Bernhard Varenius (1622-1650): Alman coğrafyacı olan Varenius, Geographia Generalis adlı eseriyle modern coğrafya biliminin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Bu eser, coğrafi bilginin sınıflandırılması ve düzenlenmesi için temel bir kaynak haline gelmiştir.

John Snow (1813-1858): İngiliz doktor ve epidemiyolog olan John Snow, 1854 Londra Kolera salgını sırasında bir harita kullanarak salgının yayılımını analiz etmiştir. Bu çalışması, modern epidemiyolojinin gelişimine önemli bir katkı sağlamıştır.

Roger Tomlinson (1933-2014): Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) alanında öncülerden olan Kanadalı coğrafyacı ve planlamacıdır. Tomlinson, dünyanın ilk dijital haritasını oluşturan ve bunu bir coğrafi veritabanıyla entegre eden ilk kişidir. Bu çalışması, modern GIS teknolojisinin gelişimine büyük katkı sağlamıştır.

David Harvey (1935- ): İngiliz coğrafyacı ve marksist teorisyen olan Harvey, 1989 yılında yazdığı The Condition of Postmodernity adlı kitabıyla coğrafya disiplininin dönüşümüne önemli bir katkı yapmıştır. Bu kitapta, küreselleşmenin ve postmodernizmin etkileri coğrafi mekan üzerinde incelenmiştir.

Michael Goodchild (1944- ): Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) alanında öncülerden olan Amerikalı coğrafyacıdır. Goodchild, GIS teknolojisinin gelişimine büyük katkı sağlamış ve coğrafi verilerin toplanması, analizi ve sunumunda kullanılan araçların geliştirilmesinde öncü olmuştur.

Waldo Tobler (1930-2018): Amerikalı coğrafyacı olan Tobler, Tobler’in ilk yasası olarak bilinen, “Her şey her şeyle ilişkilidir, ama yakındaki şeyler birbirine daha fazla ilişkilidir” ilkesini ortaya koymuştur. Bu ilke, coğrafi analiz ve modellerin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Edward Soja (1940-2015): Amerikalı coğrafyacı ve postmodernizm teorisyeni olan Soja, Thirdspace adlı eseriyle coğrafyanın postmodernizm etkilerine nasıl uyum sağlayabileceğini incelenmiştir. Soja, “üçüncü mekan” olarak adlandırdığı, fiziksel mekan, düşsel mekan ve sosyal mekanın etkileşimini analiz eden bir yaklaşım geliştirmiştir.

Michael Batty (1945- ): İngiliz coğrafyacı ve bilgisayar modellemesi uzmanı olan Batty, kentsel mekanın modellenmesi ve simülasyonu konusunda öncü bir araştırmacıdır. Batty, kentsel mekanın karmaşıklığını anlamak ve yönetmek için karmaşık sistemler teorisini coğrafya disiplinine uygulamıştır.

Haritacılık Terimleri

Ölçek: Haritanın gerçek dünyaya olan oranını ifade eden bir terimdir. Örneğin, 1:50.000 ölçekli bir harita, gerçek dünyadaki 1 birimlik mesafeyi 50.000 birim olarak gösterir.

Nokta: Haritada belirli bir yeri temsil etmek için kullanılan en küçük öğedir.

Çizgi: İki nokta arasındaki mesafeyi göstermek için kullanılan harita öğesidir.

Poligon: Sınırları belirlenmiş bir bölgenin haritada gösterilmesi için kullanılan öğedir.

Harita projeksiyonu: Dünya yüzeyinin küresel şeklini, düz bir yüzey üzerinde göstermek için kullanılan bir matematiksel işlemdir.

GPS: Küresel Konumlama Sistemi olarak bilinen GPS, uydu tabanlı bir navigasyon sistemidir. GPS, kullanıcının dünya üzerindeki konumunu belirlemek için kullanılır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS): Coğrafi verilerin toplanması, analizi ve sunumunda kullanılan bir bilgi teknolojileri alanıdır. GIS, haritalama ve planlama süreçlerinde yaygın olarak kullanılır.

Harita legandı: Haritada kullanılan sembollerin ve renklerin anlamlarını açıklayan bir açıklama bölümüdür.

Höyük: Tarih öncesi dönemlerden kalma, yüksekliği ve genişliği değişen toprak yığınlarına verilen isimdir.

Batimetri: Denizlerin ve okyanusların tabanının ölçümü ve haritalanmasıdır.

Kontur çizgileri: Eş yükseklikteki noktaların birleşmesiyle oluşan harita öğesidir. Kontur çizgileri, yükseklik farklarını gösterir.

Coğrafi bölge: Belirli bir coğrafi alanın sınırları belirlenmiş bölgesidir. Coğrafi bölge, coğrafya disiplininin bir araştırma alanıdır.

Nüfus yoğunluğu: Belirli bir coğrafi alanda yaşayan insan sayısının yüzölçümüne bölünmesiyle hesaplanan bir ölçüdür.

Harita şeması: Haritanın tasarımının belirlenmesinde kullanılan bir çizimdir. Harita şeması, renkler, semboller ve yazı karakterleri gibi harita tasarımı öğelerinin nasıl kullanılacağını belirler.

Doğu boylamı: Dünya yüzeyindeki bir noktanın, Greenwich, İngiltere’deki bir meridyenden doğuya doğru olan açısını ifade eden bir terimdir.

Enlem: Dünya yüzeyindeki bir noktanın, ekvatora olan uzaklığını ifade eden bir terimdir.

Jeodezi: Yeryüzünün şeklinin, boyutunun ve yerçekimi alanının ölçümüyle ilgilenen bir bilim dalıdır.

Jeokodlama: Bir adresin coğrafi konumunu belirlemek için kullanılan bir tekniktir.

Topoğrafik harita: Yer yüzeyinin şeklini, yüksekliklerini ve su kaynaklarını gösteren detaylı bir harita türüdür.

Harita verisi: Coğrafi konumlarla ilgili sayısal veya metinsel bilgilerdir. Harita verileri, haritaların hazırlanması ve analizi için kullanılır.

Harita okuma: Harita üzerindeki sembollerin, renklerin ve diğer öğelerin anlamlarını anlama ve yorumlama sürecidir.

Yükseklik eğrileri: Topografik haritalarda kullanılan, belirli bir yükseklik seviyesindeki noktaların birleştirilmesiyle oluşan çizgilerdir.

Harita dilimi: Dünya yüzeyinin, belirli bir enlem aralığına göre bölümlere ayrılmasıdır. Harita dilimleri, haritaların okunması ve yorumlanmasında önemli bir rol oynar.

Harita merceği: Harita üzerindeki detayları ve küçük yazıları daha iyi görmek için kullanılan bir araçtır.

Yer işaretleri: Yol işaretlerine benzer şekilde, belirli bir coğrafi alanda bulunan önemli yerleri gösteren işaretlerdir.

Kontur aralığı: Topoğrafik haritalarda kullanılan, kontur çizgileri arasındaki yükseklik farklarını gösteren bir ölçüdür.

Harita projeksiyonu çeşitleri: Haritaların tasarımında kullanılan farklı matematiksel işlemler ve yöntemlerdir. Bazı örnekler; silindirik, konik, düzlem ve oval projeksiyonlardır.

Küresel görüntüleme: Yeryüzünün tamamının, küre şeklindeki yüzeyi üzerinde görüntülenmesidir.

Coğrafi koordinat sistemi: Yer yüzeyindeki noktaların belirlenmesi için kullanılan bir sistemdir. Enlem ve boylam koordinatlarından oluşur.